Eksponaty związane z historią Legionów Polskich

Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku wzbogaciło się o cenne eksponaty związane z historią Legionów Polskich.

Rękopiśmienna księga nadań odznaki pamiątkowej za Huszt. Poszyt składa się z 98 kart (196 stron) o wymiarach 35 na 22 cm. Oprócz tego dodany został czterostronicowy lużny poszyt. Karty księgi są zszyte w epoce, ale nieoprawione. Księga zawiera sporządzony odręcznie czarnym atramentem spis nadań odznaki. Na każdej stronie znajdują się rubryki zawierające następujące pozycje: nr kolejny odznaki/stopień wojskowy imię i nazwisko/odręczny podpis potwierdzający odbiór osobiście lub za pośrednictwem osoby upoważnionej.

Odznaka pamiątkowa za Huszt została zatwierdzona w 1921 r. (Dziennik Rozkazów MSWojsk, nr 49). Odznaką tą udekorowano legionistów II Brygady Legionów Polskich, którzy odmówili współpracy z armią austro-węgierską po ogłoszeniu traktatu brzeskiego z 9 lutego 1918 r. zawartego pomiędzy państwami centralnymi i Ukrainą Naddnieprzańską (Ukraińską Republiką Ludową). W traktacie tym znalazły się postanowienia o włączeniu Chełmszczyzny i płk. Podlasia, jako części d. Królestwa Kongresowego do URL oraz wydzielenia Galicji Wschodniej ze Lwowem i Przemyślem jako odrębnego kraju koronnego C-K monarchii. W proteście przeciw tym uzgodnieniom w nocy z 15 na 16 lutego 1918 r. – II Brygada Legionów (jako część Polskiego Korpusu Posiłkowego), przebiła się pod Rarańczą przez front austriacki (ok 100 oficerów i 1500 żołnierzy, głównie 2 i 3 pp. Leg.). Ta część brygady, która nie zdążyła się przebić została rozbrojona przez oddziały austriackie i internowana w kilku obozach, głównie w Huszt oraz 6 innych obozach, łącznie było to ok. 175 oficerów i 3 500 podoficerów i żołnierzy. W Huszt 25 lutego 1918 r. rozpoczęło się śledztwo, a następnie odbył proces rozbrojonych (oskarżono „inspiratorów”: 89 oficerów oraz 26 podoficerów i szeregowych, a także 3 sanitariuszki). Wytoczono im zarzut „zbrodni przeciwko sile zbrojnej monarchii austro-węgierskiej” dokonaną przez zorganizowanie spisku i buntu, a także dezercję, kradzież mienia wojskowego i oszustwo na szkodę państwa”. Proces rozpoczął się 2 czerwca 1918 r., a zakończył 2 października 1918 r. wyrokiem uniewinniającym wydanym już w chwili rozkładu CK monarchii. Jednocześnie w końcu czerwca rozpoczęto zwalniać z obozów tych, którym nie przedstawiono oskarżenia.
Odznakę otrzymali wszyscy internowani, we wszystkich 7 obozach, a także Ci, którzy protestowali przeciwko procesowi oraz traktatowi brzeskiemu, a którzy nie byli ani pod Rarańczą, ani w Huszt, ani w innych obozach. Księga zawiera informacje nt. osób, które otrzymały odznakę oficerską – 300 pozycji (nie wszystkie pozycje są wypełnione) oraz żołnierską liczącą 2 779 pozycji. Liczba nadań odznaki jest mniejsza niż ilość uwięzionych ok. 3.700. Wśród odznaczonych znajdują się nazwiska i autografy m.in. gen. Zygmunta Zielińskiego, płk Władysława Sikorskiego, płk Andrzeja Galicy; oficerów: Brunona Olbrychta, Tadeusza Fonferki, Jana Dunina-Brzezińskiego, Edwarda Szerauca, Zygmunta Berlinga, Henryka Dobrzańskiego (później Hubala), ks. Józefa Panasia i ks. Kosmy Lenczowskiego. W luźnym poszycie wymienionych zostało 16 osób, które otrzymały Honorowe Odznaki. Sa tu m.in. gen. Tadeusz Rozwadowski, Emilia Jędrzejowiczowa, Mieczysław Hartleb i Kazimierz Hartleb. Księga ta jest unikatowym źródłem do badania losów legionistów polskich.

Kurtka mundurowa oficera (podporucznika) kawalerii 2. Brygady Legionów (późniejszego 2. Pułku Ułanów II Brygady Legionów Polskich z lat 1914-1916. Mundur jest uszyty ściegiem maszynowym i ściegiem ręcznym z sukna w kolorze szaroniebieskim (hechtgrau). Z przodu znajdują się cztery kieszenie z klapką w formie tzw. „kaczych łap”. Kieszenie z guzikami wpuszczone są w środek. Kurtka jednorzędowa zapinana na dziewięć guzików, co jest wersją charakterystyczną dla Polaków w armii austro-węgierskiej. Na każdym rękawie, przy dolnej krawędzi przyszyto po dwa guziki. Wszystkie guziki są okrągłe, wypukłe bez wzoru, wykonane ze srebrnego metalu. Podszewka, w miejscach pleców i klatki piersiowej wykonana jest z płótna w kolorze szaroniebieskim. Rękawy podszyte białym płótnem w granatowe prążki. Kołnierz w formie stójki zapinanym pod szyją na dwa metalowe haczyki. Na kołnierzu, po obu stronach, naszyte są amarantowe patki z sukna. Na każdej patce przyszyty guzik i aplikacja w kształcie gwiazdy. Po prawej stronie naramiennik z plecionego sznurka, zapinany na guzik. Sznurek wypleciony z nici z oplotem metalowym w kolorze srebrnym, na nim równoległe prążki w kolorze czerwonym, wykonane z nici bawełnianych. Na naramienniku nałożony pierścień, wypleciony z sznurków z nici z oplotem metalowym w korze srebrnym. W Armii austro-węgierskiej w oddziałach broni jezdnych tradycyjnie noszono tylko jeden naramiennik, po lewej stronie. Naramiennik przytrzymywał taśmę od ładownicy stanowiącej oznakę stopnia oficerskiego.
Kurtka ta wzbogaciła kolekcję mundurów legionowych w zbiorach Muzeum Józefa Piłsudskiego.

Zakup eksponatów wraz z kosztami nabycia dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Kwota dofinansowania: 68 340 zł