Debata towarzysząca wydaniu „Bibuły” Józefa Piłsudskiego

Co: debata towarzysząca wydaniu „Bibuły” Józefa Piłsudskiego w opracowaniu krytycznym Agnieszki Kaczmarskiej
Kiedy: 16 listopada 2024 (sobota)
Godzina: 12:00
Gdzie: Sala Paderewskiego
Wstęp wolny + transmisja online na muzealnym profilu na YouTube

Bibułą w żargonie rewolucyjnym zowią każdy druk nielegalny, nieopatrzony sakramentalną formułą: „dozwolono cenzuroju“.

Józef Piłsudski

16 listopada 2024 o godz. 12:00 w Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku odbędzie się debata pt. „Bibuła – sto lat doświadczeń”, poświęcona roli wydawanych poza cenzurą druków w historii Polski w XIX i XX wieku oraz ludziom związanym z konspiracyjnymi wydawnictwami, drukarniami i kolporterom.

Minęło sto trzydzieści lat od dnia, gdy 12 lipca 1894 roku ukazał się pierwszy krajowy numer podziemnego pisma Polskiej Partii Socjalistycznej „Robotnik”. Józef Piłsudski redagował i wraz z towarzyszami w konspiracji drukował 36 numerów tego pisma. W ten sposób przyszły Marszałek walczył słowem o niepodległość zanim rozpoczął walkę zbrojną. W konspiracyjnej drukarni w mieszkaniu przy ulicy Wschodniej 19 w Łodzi, 22 lutego 1900 roku został aresztowany. Na pierwszej stronie zarekwirowanego wtedy 36. numeru „Robotnika” widniał artykuł Tryumf wolego słowa. Czy i kiedy wolne słowo zatryumfowało?

W listopadzie 2024 roku, w mieszkaniu Piłsudskich przy ulicy Wschodniej 19 w Łodzi, gdzie drukowano „Robotnika”, otwarta została nowa placówka muzealna „BIBUŁA” – TAJNA DRUKARNIA Józefa i Marii Piłsudskich Oddział Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. Z tej okazji przygotowane zostało także wydanie krytyczne książki Walka rewolucyjna w zaborze rosyjskim. Część I. Bibuła napisanej w 1903 roku przez Józefa Piłsudskiego, a później wielokrotnie wydawanej w drugim obiegu pod skróconym tytułem Bibuła. Obecna edycja, wzbogacona o teksty źródłowe innych uczestników wydarzeń opisanych przez Józefa Piłsudskiego, przywołuje także doświadczenia kolejnych pokoleń polskich konspiratorów walczących słowem o wolność i wydających bibułę.

Bibuła to pierwsza książka pióra Józefa Piłsudskiego, podsumowująca początki jego działalności niepodległościowej w zaborze rosyjskim – okres walki słowem. Autor, przedstawiciel pokolenia niepokornych, jeden z przywódców Polskiej Partii Socjalistycznej znany pod pseudonimem „Wiktor”, opisuje lata konspiracyjnego wydawania i kolportażu pisma PPS „Robotnik”, swoje aresztowanie w podziemnej drukarni w Łodzi i pobyt w Cytadeli Warszawskiej. Bibuła jest ważnym źródłem historycznym, z którego czerpiemy wiedzę o funkcjonowaniu tajnych drukarni PPS na przełomie XIX i XX wieku. To jednocześnie pełen emocji i humoru zapis wspomnień przyszłego Naczelnika Państwa odrodzonej Rzeczypospolitej, przeplatanych refleksjami o potędze słowa drukowanego. Książka Piłsudskiego jest lekturą wciągającą, czyta się ją jak reportaż czy sensacyjną powieść.

Przedstawiciele kolejnych pokoleń konspiratorów – polskiego państwa podziemnego podczas II wojny światowej oraz działacze opozycji demokratycznej w PRL – czytali Bibułę jako inspirację do walki o wolne słowo i poradnik konspiratora – wydawcy. W zmienionych warunkach politycznych wydawali publikacje poza cenzurą, czując się kontynuatorami niepodległościowej działalności Józefa Piłsudskiego. Bibuła przeszła do legendy, doczekała się licznych wydań w drugim obiegu w okresie PRL, a także legalnych po 1989 roku.

Konspiracyjne druki zwane bibułą były ważnym elementem dziejów Polski w XIX i XX stuleciu. Książka Piłsudskiego opowiada o początkach tej historii: walce o rząd dusz polskich robotników (czy szerzej polskiego społeczeństwa), ale też o walce o wolność słowa i stworzenie masowego ruchu społeczno-politycznego, który po latach wpłynął na kształt ustrojowy niepodległego państwa.

Z posłowia prof. dr hab. Andrzeja Friszke, Bibuła – sto lat doświadczeń:
„Historia „bibuły”, czyli wydawanych nielegalnie druków, jest nieodłączną częścią historii Polski XIX i XX wieku. Bibuła była przejawem i dowodem pragnienia wolnego słowa, wolności po prostu, której w ubiegłych stuleciach brakowało. Pojawienie się bibuły tworzyło prawdziwe wyzwanie rzucone władzy, stanowiło dowód sprawności konspiratorów, manifestację niezgody i potwierdzenie zdolności organizacyjnych zarazem. Bibuła upowszechniała postawy sprzeciwu, kodeksy honorowe, uczyła, jak odnosić się do wroga, budowała horyzonty intelektualne i programy polityczne. Tworzenie i czytanie bibuły było rodzajem sprzysiężenia, wspólnoty, której cechę główną stanowiła odmowa zaakceptowania zniewolenia, gotowość korzystania z prawa do wolności myśli i słowa wbrew zaborcom i ich policjom. Bibuła nie raz przemieniała marzenia w fakty polityczne. Zawsze przybliżała do wolności.”

Podczas debaty o książce Józefa Piłsudskiego, o oryginalnym tytule Walka rewolucyjna w zaborze rosyjskim. Część I. Bibuła i roli druków wydawanych poza cenzurą w historii Polski w ubiegłym stuleciu rozmawiać będą historycy i działacze opozycji demokratycznej w okresie PRL: drukarze, redaktorzy i kolporterzy.

W debacie udział wezmą:

Bogdan Borusewicz – polityk i historyk, działacz opozycji demokratycznej w PRL, związany z Komitetem Samoobrony Społecznej Komitetu Obrony Robotników i Wolnymi Związkami Zawodowymi Wybrzeża. Jeden z głównych organizatorów strajku sierpniowego w Stoczni Gdańskiej, współautor postulatów sierpniowych. Redaktor pism niezależnych „Robotnik” i „Robotnik Wybrzeża”. Działacz NSZZ „Solidarność”. Od 1989 w Prezydium Krajowej Komisji Wykonawczej NSZZ „Solidarność”. Odmówił udziału w obradach Okrągłego Stołu. Poseł na Sejm I, II i III kadencji. Senator VI, VII VIII, IX, X i XI kadencji. Marszałek Senatu w latach 2005-2015, wicemarszałek senatu IX i X kadencji.
Mirosław Chojecki – chemik, działacz opozycji demokratycznej w PRL. W marcu 1968 r. po strajku studentów usunięty z uczelni. Od czerwca 1976 roku zaangażował się w pomoc represjonowanym robotnikom Ursusa i Radomia, współorganizator Komitetu Obrony Robotników i współtwórca Niezależnej Oficyny Wydawniczej NOW-a, największego wydawnictwa działającego poza cenzurą, które w 1978 r. wydrukowało pierwsze podziemne wydanie Bibuły Józefa Piłsudskiego. Od 1981 r. na emigracji w Paryżu, wspierał ruch podziemny w Polsce, współpracował z Jerzym Giedroyciem. Do kraju powrócił w 1990 r. Wydawca miesięcznika „Kontakt”, producent filmów i wystaw o najnowszej historii Polski.
prof. dr hab. Andrzej Friszke – historyk związany z Instytutem Studiów Politycznych PAN, członek korespondent PAN, wykładowca Collegium Civitas, od 1982 członek redakcji „Więzi”, przewodniczący Stowarzyszenia „Archiwum Solidarności”, w 1981 r. redaktor działu historycznego w „Tygodniku Solidarność”, członek Kolegium IPN (w latach 1999–2006 i 2012–2016). Członek Rady Muzeum Historii Polski i Kolegium Europejskiego Centrum Solidarności (do 2020). Autor wielu prac dotyczących najnowszej historii politycznej Polski m.in.: „O kształt Niepodległej”, „Opozycja polityczna w PRL 1945–1980”, „Życie polityczne emigracji”, „Przystosowanie i opór”, „Anatomia buntu. Kuroń, Modzelewski i komandosi”, „Adam Ciołkosz – portret polskiego socjalisty” oraz „Państwo czy rewolucja”. Przewodniczący jury nagrody im. K. Moczarskiego.
Helena Łuczywo – anglistka, dziennikarka, działaczka opozycji demokratycznej w PRL. Współpracowniczka KOR (od IX 1976); współzałożycielka i redaktorka niezależnego pisma „Robotnik” (1977–1981); współautorka Karty Praw Robotniczych (1979), redaktor naczelna agencji prasowej „Solidarność” (1981). Redagowała największe pismo podziemnej „Solidarności” – „Tygodnik Mazowsze” (1982–1989) W 1989 uczestniczyła w obradach Okrągłego Stołu (podstolik ds. mediów). Współzałożycielka „Gazety Wyborczej” (1989), zastępczyni redaktora naczelnego w latach 1989–2009. Prezes Spółki wydawniczej Agora-Gazeta (1990-1998), wiceprezes Zarządu AGORA SA (1998–2004).
prof. dr hab. Grzegorz Nowik – instruktor harcerski, technik poligraf, zastępca dyrektora ds. naukowych Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku, pracownik Instytutu Studiów Politycznych PAN. Współtwórca niejawnych struktur „niepokornego harcerstwa” w Warszawie (1973), wiceprzewodniczący Kręgu Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego Chorągwi Stołecznej ZHP (1980–1982), redaktor „Bratniego Słowa”. Publikował w drugim obiegu książki harcerskie, w latach 80. XX w. w jego domu mieściła się konspiracyjna drukarnia. Współzałożyciel Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej (1989), przewodniczący ZHR (2016–2021). Wieloletni redaktor naczelny „Przeglądu Historyczno-Wojskowego”, b. zastępca dyrektora Wojskowego Biura Badań Historycznych. Zajmuje się badaniem historii harcerstwa, wojskowości, wojny 1920 r., radiowywiadu i myśli politycznej Józefa Piłsudskiego („Odrodzenie Rzeczpospolitej w myśli politycznej Józefa Piłsudskiego”, cz. I–II) oraz edycją dokumentów źródłowych
debatę poprowadzi Agnieszka Kaczmarska, autorka opracowania krytycznego „Bibuły” Józefa Piłsudskiego, kuratorka galerii „Wiktor” wystawy stałej Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku.

Wydarzenie zorganizowane w ramach obchodów Święta Niepodległości