Bibuła – sto lat doświadczeń

Opis wystawy

9 listopada 2024 roku w Łodzi, w mieszkaniu, w którym na przełomie 1899 i 1900 roku mieściła się konspiracyjna drukarnia Polskiej Partii Socjalistycznej i gdzie Józef Piłsudski został aresztowany otwarto Oddział Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku „BIBUŁA. Tajna drukarnia Józefa i Marii Piłsudskich”. Z tej okazji także w Sulejówku przygotowaliśmy wystawę poświęconą konspiracyjnym drukom w Polsce: „Bibuła – sto lat doświadczeń”.

W 2024 roku minęło sto trzydzieści lat od dnia, gdy 12 lipca 1894 roku ukazał się pierwszy krajowy numer podziemnego pisma Polskiej Partii Socjalistycznej „Robotnik”. Józef Piłsudski redagował i wraz z towarzyszami w konspiracji drukował 36 numerów tego pisma. W ten sposób przyszły Marszałek walczył słowem o niepodległość zanim rozpoczął walkę zbrojną. Swoje doświadczenia z tego okresu opisał w książce zatytułowanej „Walka rewolucyjna w zaborze rosyjskim. Część I. Bibuła”, którą Muzeum wydało właśnie w nowym, bogato ilustrowanym opracowaniu krytycznym, uzupełnionym o ciekawe teksty źródłowe i nawiązania do bibuły drukowanej przez kolejne pokolenia Polaków.

Bibuła jako fenomen historyczny rozwinęła się na ziemiach polskich na skalę niespotykaną w żadnym innym kraju. Kolejne pokolenia konspiratorów polskiego państwa podziemnego w latach II wojny światowej i opozycji demokratycznej w PRL drukowały liczne publikacje poza cenzurą. W latach PRL, gdy funkcjonowała cenzura i w oficjalnych mediach o wielu sprawach nie wolno było pisać, w Polsce rozkwitł niezależny ruch wydawniczy. W latach 80. XX w., jak za czasów Piłsudskiego, bibułę i powielacze przemycano z zagranicy. Od karnawału „Solidarności”, przez lata stanu wojennego, aż do 1989 roku nastąpił bezprecedensowy rozkwit publikacji wydawanych poza cenzurą. Wielki, niecenzurowany obieg wydawniczy niszczył państwowy monopol informacyjno-propagandowy, zmieniał świadomość obywateli. Po wyborach 4 czerwca 1989 roku transformacja ustrojowa objęła też prasę. Cenzura została zlikwidowana ustawą z 11 kwietnia 1990 roku, a bibuła trafiła do archiwów i muzeów.

W zbiorach Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku znajduje się duża kolekcja bibuły z czasów Józefa Piłsudskiego, jak również z lat późniejszych. Bibuła ta ostatnio wyszła z podziemnych magazynów i można ją oglądać na wystawie „Bibuła – sto lat doświadczeń”. Ekspozycja syntetycznie pokazuje historię konspiracyjnego drukowania na ziemiach polskich. od „Robotnika” PPS i książki Józefa Piłsudskiego z 1903 roku zatytułowanej właśnie „Bibuła”, przez „Biuletyny Informacyjne” Polskiego Państwa Podziemnego wydawane w czasie II wojny

światowej, po pierwsze po 74 latach wydanie „Bibuły” Józefa Piłsudskiego, w drugim obiegu z 1977 roku, „Robotnika” wydawanego przez Komitet Obrony Robotnika i liczne konspiracyjne druki z okresu PRL odwołujące się do tradycji PPS i osoby Józefa Piłsudskiego. Na wystawie zobaczyć można też wszystkie wydania „Bibuły” Józefa Piłsudskiego, które ukazały się w drugim obiegu w PRL, ale także „Czarną księga cenzury PRL”.

Czy czytali Państwo kiedyś wydawnictwa drugiego obiegu tzw. „bibułę”? A może rodzice czy dziadkowie ją czytywali, ukrywali, drukowali czy kolportowali? Może przechowują je jeszcze schowane w domu? Czy są wśród nich wydawnictwa poświęcone Józefowi Piłsudskiemu?

Czy bibuła” na zawsze przeszła już do historii i będzie można ją oglądać tylko na wystawach w muzeach? Miejmy nadzieję, że tak. Zachęcamy do poszukiwań w domowych archiwach i zapraszamy do Muzeum na odkrywanie tajemnic konspiracyjnych druków na wystawie czasowej „Bibuła – sto lat doświadczeń”.

Wystawa zorganizowana w ramach obchodów Narodowego Święta Niepodległości, będzie eksponowana do połowy lutego 2025 roku.