Józef Piłsudski według Ivana Meštrovicia

19 grudnia 2024 roku w Ambasadzie RP w Belgradzie doszło do zawarcia umowy dotyczącej zakupu rzeźby z brązu przedstawiającej Józefa Piłsudskiego – dzieła wybitnego chorwackiego artysty Ivana Mestrovica (1883-1962). W imieniu Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku umowę podpisała pani Konsul i Charge d`affaires a.i. Kamilla Duda-Kawecka.

Rzeźba Ivana Meštrovicia (1883-1962) „Józef Piłsudski, szkic do pomnika” została zakupiona do zbiorów Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku z dotacji celowej na wydatki inwestycyjne ze środków finansowych Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z budżetu państwa. Płatne ze środków finansowych Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach umowy nr 239/DFV/MA/2024.

Rzeźba odlana w brązie o wymiarach 58 x 18 x 29 cm przedstawia pełną postać Marszałka Józefa Piłsudskiego. Sylwetka umieszczona jest na niewysokim, prostokątnym postumencie. Artysta w oryginalny sposób zaprezentował Marszałka. Ukazany jest w ruchu, z prawą nogą wysuniętą do przodu. Ręce Józefa Piłsudskiego uniesione są na wysokości ramion, w tym prawa na wysokości lewego ramienia, z kolei lewa ręka skierowana jest w górę, a głowa lekko uniesiona. Wyraźnie wymodelowane są brwi i wąsy postaci. Marszałek ubrany jest w długi płaszcz, którego poły u dołu są rozchylone odsłaniając wysokie buty. Z tyłu podstawy po prawej stronie znajduje się ryty znak „ՠ”.

Sprzedający rzeźbę mieszkaniec Belgradu odziedziczył ją po Branislavie Janoševiciu (1899-1971) – przyjacielu Ivana Meštrovica, który otrzymał dzieło od samego artysty.

Historia rzeźby

Według historyczki sztuki dr Ewy Ziembińskiej jest to jeden z wariantów pracy konkursowej na pomnik Józefa Piłsudskiego, który miał stanąć na warszawskim placu Na Rozdrożu. 1 lutego 1936 roku został ogłoszony konkurs, do którego mogli przystąpić wszyscy artyści, jednak z zastrzeżeniem, że tylko narodowości polskiej. Program konkursu był bardzo wymagający i znacznie przekraczał zakres konkursu rzeźbiarskiego, ponieważ zakładał także stworzenie rozwiązań architektonicznych i urbanistycznych. Zakończył się 31 maja 1937 roku i nie przyniósł rozstrzygnięcia, choć nadesłano aż 58 prac. Trzy projekty: Jana Szczepkowskiego, Henryka Kuny i Andrzeja Boniego oraz Mariana Wnuka i Karola Kocimskiego skierowano do dalszego opracowania z nadzieją wyłonienia zwycięzcy.

Podjęto wówczas także decyzję o rozpisaniu drugiego konkursu, ale w formule zamkniętej. Komitet budowy zdecydował, aby udział w nim wzięli artyści wyróżnieni w pierwszym konkursie oraz inni uznani rzeźbiarze: Xawery Dunikowski, profesor Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, Tadeusz Breyer, profesor Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie oraz Edward Wittig. Zdecydowano także o rozszerzeniu konkursu o rzeźbiarzy z zagranicy. I tak zwrócono się m.in. do Ivana Meštrovicia, wybitnego chorwackiego rzeźbiarza, który miał już na swoim koncie kilka zrealizowanych pomników w Europie i Stanach Zjednoczonych. Kiedy nadeszła propozycja przystąpienia do konkursu na monument Piłsudskiego rzeźbiarz pracował nad dwoma realizacjami pomnikowymi Karola I i Ferdynanda I – królów rumuńskich, które zostały odsłonięte w Bukareszcie w latach 1939-1940.

Pierwsze kontakty z rzeźbiarzem zostały podjęte przez konsula polskiego w Zagrzebiu zapewne jeszcze we wrześniu 1938 roku. Wówczas także zostały przesłane materiały dotyczące postaci Marszałka: książki, artykuły oraz kilka fotografii (przedstawienia portretowe, całopostaciowe, na koniu), a także materiały topograficzne. Meštrović swoją odpowiedź przesłał 3 października 1938 roku, ale zaznaczył, że ze względu na terminy zakończenia innych prac, będzie mógł przesłać swoją koncepcję na wiosnę 1939 roku. W kwietniu 1939 roku do polskiej ambasady w Belgradzie artysta przysłał pierwsze projekty. Meštrović przyjechał do Warszawy miesiąc później, a w czerwcu przesłał do Warszawy projekty i fotografie makiet, zaś kilka dni później skrzynie z rzeźbami. Artysta zaproponował jednak inne, ale bardzo klasyczne rozwiązanie – konny pomnik Marszałka na cokole na tle łuku triumfalnego. Praca oceniana była poza konkursem, ale pokazano ją z innymi wybranymi projektami na wystawie 6 sierpnia 1939 roku w Muzeum Narodowym w Warszawie. Projekty te przetrwały II wojnę światową i należą obecnie do wspomnianego Muzeum Narodowego w Warszawie. Były to do tej pory jedyne dwa egzemplarze dzieł Ivana Meštrovica w polskich zbiorach publicznych.

Zakupiona przez Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku rzeźba znajduje się obecnie w Ambasadzie RP w Belgradzie i wkrótce po uzyskaniu zgody na wywóz z Serbii zostanie przewieziona do Polski, poszerzając tym samym muzealne zbiory o cenne dzieło sztuki.

Ivan Meštrović (1883-1962)

Najbardziej rozpoznawalny na świecie chorwacki rzeźbiarz. Urodził się w 1883 roku w chłopskiej rodzinie i aż do momentu wstąpienia na Akademię Sztuk Pięknych w Wiedniu (dyplom w roku 1904) nie odebrał żadnej sformalizowanej edukacji. Już w 1911 roku zdobył rzeźbiarskie Grand Prix na wystawie światowej w Rzymie (wówczas Grand Prix za malarstwo przypadło mistrzowi wiedeńskiej secesji Gustavowi Klimtowi).W Paryżu był uczniem samego Auguste’a Rodina, a wielka indywidualna wystawa w Victoria and Albert Museum w Londynie w 1915 roku otworzyła mu drogę do międzynarodowej sławy. Po drugiej wojnie światowej wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, gdzie został profesorem rzeźby na Uniwersytecie Syracuse. Mimo, że schyłek życia spędził w USA, zawsze czuł się związany z Dalmacją. Tam też został pochowany w rodzinnym mauzoleum, które zaprojektował na wzgórzu niedaleko wsi Otavice. Meštrović był pierwszym artystą, któremu za życia zorganizowano indywidualną wystawą w Metropolitan Museum of Modern Art w Nowym Jorku (1947), a o jego znaczeniu dla rodaków świadczy choćby to, że reprodukcja jednej z jego ikonicznych rzeźb Historia Chorwatów widnieje w chorwackim paszporcie.

Opr. na podstawie tekstu dr Ewy Ziembińskiej