Rewolucja 1905 niesłusznie zapomniana | debata naukowa i oprowadzanie po scenie „Rewolucja 1905” wystawy stałej

Co: debata naukowa  i oprowadzanie po scenie „Rewolucja 1905” wystawy stałej
Gdzie: Salonik + wystawa stała scena “Rewolucja 1905” (poziom –3)
Kiedy: 15.11.2025 (sobota)
Godzina: 11:00
debata – wstęp wolny; zwiedzanie sceny na wystawie stałej z bezpłatną wejściówką >>
Debata będzie także streamingowana na muzealnych kanałach (Facebook i YouTube) >> link do transmisji

120 rocznica Rewolucji 1905

Odzyskanie niepodległości w 1918 roku poprzedziło ponad sto lat działań irredentystycznych (niepodległościowych): powstania, akcje bojowe, zamachy, strajki, manifestacje. Jedną z niedocenianych dziś kart na drodze do niepodległości stanowi Rewolucja 1905 roku.

24 stycznia 2025 roku Sejm Rzeczypospolitej przyjął uchwałę w sprawie upamiętnienia bohaterów rewolucji 1905 roku w 120. rocznicę jej wybuchu, podkreślając, że Wydarzenia, które miały miejsce w 1905 roku na ziemiach polskich, stały się bardzo ważnym elementem kształtowania się polskiej tożsamości narodowej i inspirowały kolejne pokolenia do buntów przeciwko niesprawiedliwości, autorytaryzmowi i nierespektowaniu praw obywatelskich i praw człowieka.

W 120 rocznicę Rewolucji 1905 roku zapraszamy na debatę naukową Rewolucja 1905 niesłusznie zapomniana (wstęp wolny) z udziałem wybitnych znawców tematyki oraz na zwiedzanie w ich towarzystwie fragmentu wystawy stałej Muzeum poświęconej tym wydarzeniom (wstęp z z bezpłatną wejściówką >>

Debatę poprowadzi Konrad Schiller, a gośćmi będą:

• prof. Andrzej Friszke,
• dr hab. Wiktor Marzec
• prof. Tomasz Nałęcz.  

13 listopada – dwa dni po Narodowym Święcie Niepodległości – przypada 121 rocznica zapomnianych dziś wydarzeń, które zapoczątkowały rewolucję na ziemiach polskich. Tego dnia w 1904 roku na Placu Grzybowskim w Warszawie policja i wojska carskie brutalnie zaatakowały manifestantów protestujących przeciwko poborowi rekruta na wojnę z Japonią. W odpowiedzi bojowcy z PPS oddali strzały w kierunku wojsk carskich. W styczniu 1905 rewolucja ogarnęła całe Imperium Rosyjskie. Trwała trzy długie lata. Na ziemiach polskich był to okres masowych strajków i manifestacji robotniczych i patriotycznych, krwawych starć z wojskami zaborcy i akcji bojowych. Nie mniej ważne niż działania zbrojne były zmagania o polską kulturę, język i szkołę oraz liczne inicjatywy obywatelskie, które przyniosły wymierne i trwałe efekty. Walka o nauczanie w języku polskim jednoczyła Polaków ponad podziałami politycznymi. Okres rewolucji to też czas rozwoju prasy, czytelnictwa, kształtowania się programów partii politycznych, to lata aktywizacji całego społeczeństwa.

Historycy analizujący burzliwe wydarzenia lat 1905-1907 na ziemiach polskich nazywają je: czwartym powstaniem, pierwszą rewolucją, plebejską rebelią lub próbą generalną wskrzeszenia Polski.

Jednak współcześni Polacy niewiele wiedzą o tych wydarzeniach, które dały początek narodzinom nowoczesnego społeczeństwa polskiego. Na wyparcie rewolucji 1905 roku z pamięci społecznej duży wpływ miało jednostronne przedstawianie jej w okresie PRL-u jako początku drogi do budowy komunistycznej Polski. Propaganda PRL zawłaszczała historię ruchu socjalistycznego i walk rewolucyjnych, zatajając jej aspekty antyrosyjskie i niepodległościowe. Po zmianie ustrojowej w 1989 roku tematy rewolucji i ruchu robotniczego nie wzbudzały zainteresowania badaczy. Dopiero zwrot ludowy, który dokonał się w kulturze, literaturze, publicystyce i w badaniach naukowych w ciągu ostatnich kilkunastu lat sprawił, że wydarzenia z lat 1905–1907 stały się ponownie obiektem zainteresowania naukowców i części społeczeństwa.

Uczestnicy debaty zastanowią się

• Dlaczego nie pamiętamy o tej karcie naszej historii i co to mówi o nas?
• Czy dziś, po 120 latach, potrzebujemy powracać do tych wydarzeń i zastanawiać się nad ich znaczeniem?
• Dlaczego jednak warto zrozumieć co zawdzięczamy Rewolucji 1905 roku?

Pamięć o Rewolucji 1905 od lat kultywowana jest w robotniczej Łodzi, budującej wokół niej swoją historyczną tożsamość. Rada Miejska Łodzi uchwaliła rok 2025 Rokiem Rewolucji 1905 r. Natomiast mieszkańcy stolicy, konstruujący swoją historyczną tożsamość wokół Powstania Warszawskiego, zdają się mniej wiedzieć i interesować wydarzeniami z lat 1905-1907. O ich znaczeniu  przypomniała tegoroczna wystawa w Muzeum Woli „1905. Nowy początek. Rewolucja na Woli i w Warszawie”, której kuratorem był Konrad Schiller prowadzący debatę.

Po debacie zapraszamy na zwiedzanie sceny Rewolucja 1905 na wystawie stałej w towarzystwie naszych ekspertów, którzy będą komentować przedstawienie tych wydarzeń na ekspozycji. Zwiedzanie sceny na wystawie stałej możliwe wyłącznie z bezpłatną wejściówką >>

Przewidywany czas trwania: 3 godziny.

prof. Andrzej Friszke –profesor w Instytucie Studiów Politycznych PAN, wykładowca Collegium Civitas, przewodniczący „Archiwum Solidarności”. Od 1982 kieruje działem historycznym redakcji „Więzi”. Członek Kolegium IPN (1999-2006) i Rady IPN (2011-2016). Członek Rady Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku, Muzeum Historii Polski i Kolegium Europejskiego Centrum Solidarności (do 2020). Zajmuje się historią polityczną Polski w XX wieku.  Autor m.in.: „O kształt Niepodległej”, „Opozycja polityczna w PRL 1945–1980”, „Życie polityczne emigracji”, „Przystosowanie i opór”, „Anatomia buntu. Kuroń, Modzelewski i komandosi”, „Adam Ciołkosz – portret polskiego socjalisty” oraz „Państwo czy rewolucja”. Laureat licznych nagród, między innymi: im. Kazimierza Moczarskiego, im. Jana Długosza, „Klio”, im. Tadeusza Kotarbińskiego. Przewodniczący jury nagrody im. Kazimierza Moczarskiego.

dr hab. Wiktor Marzec – socjolog historyczny. W Instytucie Studiów Społecznych UW prowadzi badania nad figuracjami państwa w poimperialnej Europie Wschodniej. Doktorat na temat przemian sfery publicznej w Królestwie Polskim w trakcie rewolucji 1905 roku obronił na Uniwersytecie Środkowoeuropejskim (CEU) w Budapeszcie. Habilitację uzyskał na Uniwersytecie Warszawskim za pracę nad parlamentaryzmem i socjogenezą państwa po rozpadzie imperium Rosyjskiego. Prowadził badania m.in. na Uniwersytecie Humboldtów w Berlinie, Centrum Badań Historycznych w Petersburgu i na Stanford University. Autor książki Rising Subjects. The 1905 Revolution and the Origins of Modern Polish Politics (Pittsburgh UP 2020) i współautor From Cotton and Smoke. Łódź – Industrial City and Discourses of Asynchronous Modernity, 1897–1994). Po polsku ukazała się książka Rebelia i reakcja. Rewolucja 1905 roku i plebejskie doświadczenie polityczne (Universitas, 2016).

prof. Tomasz Nałęcz –profesor historii Uniwersytetu Warszawskiego. Bada epokę walk o niepodległość i dzieje II i III Rzeczypospolitej. Z żoną Darią Nałęcz napisał biografię Józefa Piłsudskiego, przetłumaczoną na rosyjski, litewski i chorwacki. Jest współautorem podręczników: „Polska. Dzieje państwa i narodu” i „Polska na przestrzeni wieków”. Autor publikacji o współczesnej Polsce: „1989-1990. Czas przełomu”; „Strażnicy Rzeczypospolitej. Prezydenci Polski w latach 1989-2017″; „Afera Rywina. Odsłanianie prawdy”. W latach 1993-1997 i 2001-2005 był posłem i wicemarszałkiem sejmu. Doradca prezydenta Bronisława Komorowskiego ds. historii i dziedzictwa narodowego. Od 2024 r. radny Dzielnicy Wawer m.st. Warszawy. Współpracownik „Polityki” i magazynu „Ale Historia”.

Konrad Schiller – historyk sztuki, absolwent Uniwersytetu Warszawskiego oraz Goldsmiths University of London w zakresie studiów postkolonialnych i kulturoznawczych. Od 2019 kierownik Muzeum Woli, oddziału Muzeum Warszawy. Współkurator i kurator wystaw w Muzeum Woli m.in. „Niech płyną! Inne rzeki Warszawy” (2022); „WWB 15 Zimno już było” (2023-2024); „Euforia. O warszawskiej scenie klubowej po 1989 roku” (2024) i „1905. Nowy początek. O rewolucji na Woli i w Warszawie” (2025). Był kuratorem programu dyskursywnego w Centrum Sztuki Współczesnej Zamek U-jazdowski (2014-2017); przygotował międzynarodową konferencję naukową do wystawy: „POMNIK. Europa Środkowo-Wschodnia 1918-2018” w Królikarni – Muzeum Narodowe w Warszawie (2018). Autor kilkudziesięciu artykułów oraz tekstów w katalogach wystaw, konsultant naukowy projektu i publikacji „Przestrzeń społeczna. Historie mówione Złotego Grona i Biennale Sztuki Nowej” (2014). Autor książki „Awangarda na Dzikim Zachodzie. O wystawach i sympozjach „Złotego Grona” w Zielonej Górze” (2015).

W grafice wykorzystano fotografię transparentu PPS-Frakcji Rewolucyjnej używanego w manifestacjach ulicznych po 1906, ze zbiorów Muzeum Warszawy.