Aleksandra Piłsudska 1882 – 1963 | rys biograficzny

SUWALSKI DOM RODZINNY

Aleksandra urodziła się 12 grudnia 1882 roku w Suwałkach, w zubożałej rodzinie szlacheckiej Piotra Pawła Szczerbińskiego, pracownika magistratu oraz Julii Jadwigi z Zahorskich. Miała jedenaścioro rodzeństwa, ale wiek dziecięcy przeżyły tylko jej trzy siostry i brat. Wcześnie straciła także rodziców – w 1894 roku zmarła matka, a dwa lata później ojciec. Opieką nad ich osieroconym potomstwem zajęły się odtąd Maria Zahorska, siostra matki oraz babka, Karolina z Truskolaskich Zahorska. To właśnie ona, kobieta o niezwykłej sile charakteru, inteligencji i odwadze, wywarła ogromny wpływ na wychowanie Aleksandry, zaszczepiając w niej głębokie poczucie polskości. Pozwoliło to dorastającej Oli nie ulec rusyfikacji w jedynym wówczas suwalskim gimnazjum żeńskim, gdzie ukończyła naukę w 1901 roku . Babka zgodziła się również na wyjazd wnuczki do Warszawy i kontynuowanie tam przez nią edukacji.

NAUKA W WARSZAWIE

Dziewiętnastoletnia Aleksandra po przyjeździe do Warszawy rozpoczęła naukę w dwuletniej żeńskiej Wyższej Szkole Handlowej, prowadzonej przez Józefę Siemiradzką. Szkoła przygotowywała kobiety do pracy zawodowej w handlu i finansach, dawała także dobre wykształcenie ogólne i możliwość podjęcia studiów za granicą. Program zajęć obejmował takie dziedziny, jak prawo cywilne i handlowe, ekonomię, chemię, geografię handlową, buchalterię (księgowość), arytmetykę, towaroznawstwo. Dużą wagę przykładano do uczenia języków obcych, niemieckiego i francuskiego, oraz korespondowania po polsku, rosyjsku, niemiecku i francusku. Równocześnie Aleksandra uczęszczała na wykłady Uniwersytetu Latającego, tajnej wyższej uczelni polskiej, przeznaczonej przede wszystkim dla kobiet. Wykłady z zakazanych oficjalnie przedmiotów – rodzimej historii i literatury, a także socjologii, czy ekonomii politycznej – prowadzili tam wybitni polscy uczeni. W rezultacie, jak na ówczesne standardy, Aleksandra uzyskała staranną i wszechstronną edukację.

W POLSKIEJ PARTII SOCJALISTYCZNEJ

Po ukończeniu kursów handlowych w 1903 roku, Aleksandra podjęła pierwszą pracę zarobkową w kantorze fabryki wyrobów skórzanych Alberta. Horna na warszawskiej Woli. Zobaczyła tam, w jak trudnych warunkach pracują robotnicy i robotnice, pozostawieni bez ochrony socjalnej, źle wynagradzani i narażeni na utratę zatrudnienia w wyniku choroby. Świadomość potrzeby zmian w tym zakresie oraz wyniesione z rodzinnego domu idee niepodległościowe skierowały młodą Szczerbińską ku działającej nielegalnie Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), która programowo podnosiła oba te postulaty. W szeregi PPS wstąpiła w 1904 roku. Towarzyszka „Ola”, bo taki pseudonim przybrała Aleksandra, pracę partyjną rozpoczęła wśród robotnic na Woli, następnie również w innych proletariackich częściach Warszawy, m.in. na Bródnie, gdzie kierowała zorganizowanym przez siebie Żeńskim Kołem PPS. 13 listopada 1904 roku była w grupie bojowców biorących udział w demonstracji na placu Grzybowskim – pierwszym zbrojnym wystąpieniu przeciw caratowi od czasu powstania styczniowego. W PPS przeszła szereg szkoleń, przygotowujących ją do zadań „dromaderki” i „technikierki”, czyli osoby odpowiedzialnej za kolportaż nielegalnych druków, przygotowanie tajnych lokali i zdobywanie pieniędzy na działalność partyjną. Dała się poznać jako kobieta niezwykle zaangażowana i odważna, szybko zyskując zaufanie swoich przełożonych, w wyniku czego powierzano jej coraz trudniejsze i niebezpieczne zadania. Jednym z nich było uruchomienie i nadzorowanie składów broni w Warszawie – Aleksandra odpowiadała za dostawy oraz kontakty z kurierami. Sama również przewoziła przez kordony graniczne między zaborami austriackim i rosyjskim amunicję, broń i dynamit.

„OLA” i „WIKTOR”

To właśnie przy jednym z warszawskich składów broni, w maju 1906 roku, „Ola” poznała „Wiktora”, czyli Józefa Piłsudskiego. Była pod urokiem „legendarnego w kręgach PPS konspiratora”. Zobaczyli się ponownie dwa miesiące później na zjeździe Organizacji Bojowej PPS w Krakowie i Zakopanem, a potem, jesienią, w Wiedniu. Spotkania te zaważyły na dalszym ich życiu. Latem 1907 roku, w Kijowie, przyszły Marszałek wyznał miłość młodszej o piętnaście lat dziewczynie. Mimo przeciwności – Piłsudski pozostawał żonaty z Marią z Koplewskich, która nie zważając na rosnący kryzys małżeński nie godziła się na rozwód – oraz zagrożeń, jakie niosła ze sobą działalność niepodległościowa, uczucie między Aleksandrą i Józefem rozwijało się.

DO GALICJI

Wioną 1907 roku Aleksandra Szczerbińska zwolniona została z więzienia na Pawiaku, do którego trafiła kilka miesięcy wcześniej, w styczniu, po donosie jednego z członków partii. Prowadzone przez carską policję śledztwo i liczne przesłuchania nie przyniosły obciążających ją dowodów, ale powrót do dotychczasowej aktywności konspiracyjnej w Warszawie był dla niej zbyt niebezpieczny. Podjęła decyzję o przeprowadzce, zmieniła wygląd, ufarbowała włosy i z kufrem pełnym broni pojechała do Kijowa, aby kontynuować swoją działalność. Wzięła tam udział w przygotowaniach bojówki PPS-Frakcji Rewolucyjnej do trzech akcji ekspropriacyjnych (zbrojnych) planowanych w Kijowie, Mozyrzu i pod Bezdanami. Do skutku doszła tylko ta ostatnia – 28 września 1908 roku, pod dowództwem Piłsudskiego, dokonano napadu na rosyjski pociąg przewożący pieniądze z Królestwa Polskiego do Petersburga. Towarzyszka „Ola” prowadziła wcześniej obserwację stacji, sprawdzała wokół leśne szlaki, a po zakończonej sukcesem akcji zajęła się przewiezieniem zdobycznych pieniędzy do Galicji. Finanse zasiliły, powołaną w tym czasie we Lwowie przez Józefa Piłsudskiego i Kazimierza Sosnkowskiego, tajną organizację wojskową – Związek Walki Czynnej (ZWC). Część z nich przeznaczono również na pomoc więzionym bojowcom oraz ich rodzinom.

W SŁUŻBIE WOJSKOWEJ KOBIET

Związek Walki Czynnej nie przyjmował w swoje szeregi kobiet, mimo to Aleksandra Szczerbińska była zaangażowana w jego działalność. Wykonywała zadania głównie o charakterze wywiadowczym, polegające na gromadzeniu danych o rozmieszczeniu wojsk rosyjskich, robieniu szkiców terenowych, szyfrowaniu nazwisk i miejscowości. Opiekowała się również biblioteką ZWC. Od jesieni 1911 roku należała do grona ochotniczek współpracujących z ruchem socjalistyczno-niepodległościowym, które organizowały się w ramach Związku Strzeleckiego – legalnej organizacji paramilitarnej założonej we Lwowie w 1910 roku i podległej ZWC. W listopadzie 1912 roku Piłsudski wydał formalną zgodę na utworzenie sekcji żeńskiej Związku Strzeleckiego, obawiając się wcześniej negatywnych reakcji wobec wojskowej służby kobiet, która wykraczała poza obowiązujące wówczas normy społeczne, aczkolwiek w 1910 roku sekcję żeńską utworzono już w Polskich Drużynach Strzeleckich. Program szkolenia kobiet w Związku Strzeleckim przygotowywał je do pełnienia służby kurierskiej, wywiadowczej i dywersyjnej. Ochotniczki przysposabiały się pod okiem kadry, która swoje doświadczenia zdobywała jeszcze w Organizacji Bojowej PPS. Aleksandra Szczerbińska z powodzeniem przeszła kurs, a później znalazła się również w gronie szkoleniowców. Skala zaangażowania kobiet w tego typu działalność była jednak relatywnie niska, instruktaż w ZS ukończyło ich 130.

WIELKA WOJNA

Wybuch Wielkiej Wojny zastał Aleksandrę Szczerbińską we Lwowie. 1 sierpnia 1914 roku stawiła się w tamtejszej komendzie „Strzelca” i zajęła szkoleniem rekrutów. 4 sierpnia, na rozkaz komendanta Piłsudskiego, przyjechała do Krakowa. Stamtąd ruszyła w ślad za Pierwszą Kompanią Kadrową do Kielc, gdzie zajęła się organizacją biura informacyjnego Komisariatu Wojskowego „Rządu Narodowego”, którym kierował Michał Sokolnicki, a następnie – wspólnie m.in. z Gustawem Daniłowskim, Leonem Wasilewskim, Izą Moszczeńską – przygotowywała materiały informacyjne dla „Dziennika Urzędowego Komisariatu Wojsk Polskich w Kielcach”. Po utworzeniu w sierpniu 1914 roku Naczelnego Komitetu Narodowego (NKN), a następnie powołaniu Legionów Polskich (w skład których weszły oddziały strzeleckie, jako 1 Pułk Piechoty Legionów z Józefem Piłsudskim na czele), Aleksandra rozpoczęła służbę w Oddziale Wywiadowczym 1 Pułku, a od grudnia 1914 I Brygady Legionów . Powierzono jej kierowanie żeńskim oddziałem kuriersko-wywiadowczym. Koordynowała w nim pracę łączniczek i agentek, organizowała misje wywiadowcze, rozdzielała zadania, była również skarbnikiem. Skoszarowanym członkiniom referatu przysługiwał żołd, ale nie podlegały one dyscyplinie wojskowej. 25 marca 1915 roku Żeński Oddział Wywiadowczy I Brygady został rozwiązany na podstawie rozkazu austriackich władz wojskowych, którym podlegały Legiony. Nie było to jednak równoznaczne z zaprzestaniem działalności doświadczonych wywiadowczyń.

W czasie I wojny światowej Szczerbińska angażowała się również w pracę dla organizacji społecznych, była m.in. członkinią Zarządu Naczelnego Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego, która powstała w 1913 roku na terenie Królestwa Polskiego, aby organizować wsparcie materialne dla ruchu strzeleckiego. W trakcie walk działalność Ligi skupiała się głównie wokół zadań propagandowych i aprowizacyjnych na rzecz Legionów.

Aleksandra była także członkinią powołanej w 1914 roku przez Piłsudskiego tajnej Polskiej Organizacji Wojskowej (POW). To m.in dowodzone przez nią kurierki utrzymywały kontakty pomiędzy POW i I Brygadą, przewożąc rozkazy Komendanta. Zadania te wykonywały również po rozwiązaniu Żeńskiego Oddziału Wywiadowczego. Do jednego z priorytetów Szczerbińskiej należała rekrutacja nowych osób za co, w listopadzie 1915 roku, została aresztowana przez niemiecką policję, podczas agitacji w warszawskim klubie PPS „Kuchnia Społem”. W efekcie po raz drugi trafiła do więzienia na Pawiaku, skąd przeniesiono ją najpierw do obozu w Szczypiornie pod Kaliszem, a następnie do Lubania na Śląsku. Zwolniona została w 1916 roku, dwa dni przed ogłoszeniem „Aktu 5 Listopada”. Powróciwszy do Warszawy, włączyła się w pracę Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego.

Kryzys przysięgowy z lata 1917 roku, którego konsekwencją było aresztowanie przez Niemców Józefa Piłsudskiego i osadzenie go w Magdeburgu, również miał wpływ na działalność i życie osobiste Aleksandry Szczerbińskiej. Jako osoba blisko związana Komendantem znalazła się pod obserwacją policji niemieckiej i zmuszona została do zaprzestania aktywności społecznej oraz politycznej. Spodziewała się wtedy przyjścia na świat swojego pierwszego dziecka i pełna była obaw o przyszłość latorośli, a także o los jej internowanego ojca, z którym miała tylko sporadyczny kontakt listowny. W trakcie ciąży pracowała w biurze suszarni jarzyn na warszawskiej Pradze, zapewniając sobie deputat żywnościowy i tym samym skromne warunki życia. Mogła wszakże liczyć na pomoc przyjaciół z czasów konspiracyjnych.

W WOLNEJ POLSCE

Józef Piłsudski o narodzinach córki Wandy (7 lutego 1918 roku) dowiedział się dopiero kilka tygodni później z listu od Aleksandry. Po raz pierwszy zobaczył dziecko dziewięć miesięcy później – 10 listopada, po powrocie z Magdeburga. Szczerbińska mieszkała wówczas przy ul. Mińskiej na Pradze, a Tymczasowy Naczelnik Państwa, po objęciu tego urzędu, wprowadził się do Belwederu. Nie zamieszkali jednak razem, ponieważ formalnie jego żoną pozostawała Maria. Niemniej, bez wątpienia, poprawie uległy wówczas warunki bytowe Aleksandry, z ubogiej dzielnicy przeniosła się do dwupokojowego lokalu przy Koszykowej w centrum Warszawy. 28 lutego 1920 roku na świat przyszła Jadwiga – druga córka Aleksandry Szczerbińskiej i Józefa Piłsudskiego.

W Belwederze Aleksandra bywała bardzo rzadko i nieoficjalnie. Nie uczestniczyła w życiu państwowym, chociaż Piłsudski przedstawił ją etykietalnie wysokim urzędnikom. Mimo to, nie ominęły jej skutki brutalnej ówczesnej walki politycznej. Jako osoba bliska Naczelnikowi była szkalowana przez środowiska prawicowe, które m.in. kwestionowały jej polskie pochodzenie.

17 sierpnia 1921 roku zmarła w Krakowie Maria z Koplewskich, pochowana została w Wilnie, na cmentarzu Na Rossie. W ceremonii pogrzebowej, mającej charakter państwowy, Piłsudski nie uczestniczył. Dwa miesiące później, 25 października 1921 roku, zawarł związek małżeński z Aleksandrą. Uroczystość posiadała wymiar prywatny, odbyła się w kaplicy przy Pałacu na Wyspie w Łazienkach Królewskich. Ślubu udzielił ksiądz Marian Tokarzewski, a świadkami byli pułkownicy Bolesław Wieniawa-Długoszowski i Eugeniusz Piestrzyński. Sformalizowanie trwającego od wielu lat związku spowodowało, że żyjąca dotąd osobno rodzina zamieszkała razem w Belwederze – trwało to do grudnia 1922 roku, kiedy Józef Piłsudski złożył urząd Naczelnika Państwa na ręce pierwszego prezydenta Rzeczypospolitej, Gabriela Narutowicza. Aleksandra, wraz z mężem i córkami przeprowadziła się wtedy do mieszkania przy ulicy Koszykowej.

DOM W SULEJÓWKU

31 stycznia 1921 roku Aleksandra kupiła w Sulejówku zalesioną działkę z letnim domem, ogrodem warzywnym, sadem i niewielką pasieką. Nabyty wraz z posesją „Drewniak” był pierwszym własnym domem Piłsudskich. Prosty i skromnie wyposażony nie nadawał się do całorocznego zamieszkania, dlatego rodzina spędzała tam tylko miesiące letnie. Wiosną 1923 roku familia przeniosła się na stałe do Sulejówka, do nowo wybudowanego dworku „Milusin”, który był darem żołnierzy dla Naczelnego Wodza. Piłsudscy mieszkali w nim do czerwca 1926 roku. Marszałek nie pełnił w tym czasie żadnych funkcji publicznych i po raz pierwszy od długiego czasu mógł odpocząć oraz poświęcić w większym wymiarze swój czas żonie i córkom. Aleksandra, oprócz obowiązków domowych i wychowania dzieci, pełniła rolę sekretarki męża, podyktował jej wtedy m.in. treść książki „Rok 1920. Z powodu pracy M. Tuchaczewskiego »Pochód za Wisłę«”. Żyli wówczas skromnie, z pracy pisarskiej Marszałka, mimo to cechowała ich wyjątkowa wrażliwość społeczna – wspólnie wspierali stowarzyszenia niosące pomoc potrzebującym, przekazując na ten cel liczne datki pieniężne, składane na ich ręce przez polskie i zagraniczne organizacje oraz komitety.

MARSZAŁKOWA

Po przewrocie majowym w 1926 roku, Józef Piłsudski powrócił do władzy i rodzina ponownie zamieszkała w Belwederze. Aleksandra miała ogromną potrzebę wspierania innych i tak rozumiała rolę żony najważniejszego polityka w państwie. Wspomagała i sama inicjowała działania, które uczyły pracy, gospodarności oraz oszczędności. Angażowała się w pomoc dzieciom, młodzieży, ludziom bezdomnym, inwalidom. Była honorową przewodniczącą „Rodziny wojskowej”, zasiadała w zarządzie stowarzyszeń „Nasz dom” i „Osiedle”, założyła stowarzyszenie „Opieka”. Patronowała wielu organizacjom i uświetniała swoją obecnością różnego rodzaju akcje pomocowe, podnosząc tym samym ich rangę. Do współpracy zapraszała również inne wpływowe osoby, m.in. Michalinę Mościcką – żonę prezydenta, Zofię Carową – żonę ministra sprawiedliwości, czy Marię Gruberową – małżonkę prezesa PKO. Uczestniczyła też w doraźnych akcjach, gdy potrzebna okazywała się natychmiastowa pomoc np. powodzianom, czy bezdomnym w trakcie mroźnej zimowej aury. Organizowała zbiórki pieniędzy i żywności, bale dobroczynne, kolonie dla dzieci…

Jednym z najważniejszych obszarów aktywności publicznej Aleksandry Piłsudskiej po 1926 roku stała się działalność w organizacjach kombatanckich. Wspierała bowiem zrzeszenia skupiające powstańców styczniowych oraz późniejszych uczestników walk o niepodległość. Sama również była członkinią kilku stowarzyszeń o podobnym charakterze. W 1931 roku dołączyła do prezydium Federacji Polskich Związków Obrońców Ojczyzny, na którego czele stał generał Roman Górecki i podjęła się zadania konsolidacji kombatanckich organizacji kobiecych, a w szczególności włączenia ugrupowań piłsudczykowskich w skład polskiej sekcji kobiecej FIDAC Auxiliare (Fédération Interalliée Des Anciens Combattants) skupiającej organizacje kombatanckie dziesięciu państw sprzymierzonych. W 1932 roku Aleksandra stanęła na czele powołanej wówczas Unii Polskich Związków Obrończyń Ojczyzny. Jej członkinie uczestniczyły w corocznych międzynarodowych zjazdach FIDAC Auxiliare. W 1937 roku zjazd odbył się w Warszawie, a honory gospodyni pełniła Piłsudska.

Szczególne zasługi położyła jednak jako propagatorka upamiętnienia i dokumentowania działalności niepodległościowej kobiet. Z jej inicjatywy, 25 maja 1927 roku, odbyło się w Belwederze spotkanie weteranek zmagań o wolność oraz przedstawicieli Wojskowego Biura Historycznego. Powołana została wtedy Komisja Historyczna, której zadanie stanowiło gromadzenie świadectw dotyczących udziału kobiet w walkach o niepodległość Polski. W rezultacie prac Komisji zebrano ponad 120 relacji, a już w listopadzie tego samego roku ukazał się drukiem I tom zapisanych historii „Wierna służba. Wspomnienia uczestniczek walk o niepodległość 1910–1915”, zaś dwa lata później, tom II – „Służba ojczyźnie. Wspomnienia uczestniczek walk o niepodległość 1915–1918”.

Działalność w ruchu kombatanckim dla Aleksandry Piłsudskiej wiązała się również z przeświadczeniem o potrzebie nagradzania zasług bojowników o niepodległość. W 1926 roku zasiadła w kapitule Orderu Virtuti Militari, w 1930, z jej inicjatywy, prezydent RP, Ignacy Mościcki, na mocy dekretu, ustanowił Krzyż i Medal Niepodległości. W myśl idei Aleksandry odznaczeniem tym miały zostać uhonorowane osoby, które zasłużyły się czynnie dla niepodległości ojczyzny przed Wielką Wojną oraz w czasie jej trwania. Sama Piłsudska także była wielokrotnie wyróżniana wysokimi odznaczeniami państwowymi i bardzo je ceniła. Do najważniejszych, jakie otrzymała należały: Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari, Krzyż Walecznych, Krzyż niepodległości z Mieczami oraz Order Odrodzenia Polski.

BEZ MARSZAŁKA

12 maja 1935 roku zmarł Józef Piłsudski, a w życiu Aleksandry i jej córek nastąpiły duże zmiany. Ponownie wyprowadziły się z Belwederu do domu przy ulicy Klonowej. Piłsudska uważała za swój obowiązek trwanie na straży pamięci swojego męża i budowanie jego legendy. Uczestniczyła w organizowanych przez władze państwowe uroczystościach upamiętniających Marszałka. Była również zaangażowana w tworzenie muzeum Józefa Piłsudskiego w Belwederze. Zarazem dbała o intelektualną spuściznę po nim. Nie zaprzestała też swojej wcześniejszej działalności publicznej.

EMIGRACJA

Pierwsze dni po wybuchu II wojny światowej Aleksandra Piłsudska spędziła w Warszawie, organizując pomoc i żywność dla potrzebujących. 6 września, gdy wojska niemieckie znalazły się blisko stolicy, zdecydowała się wyjechać wraz z córkami na wschód, do ich domu w Kamiennym Dworze. Gdy okazało się to niemożliwe, udały się do Wilna. Dzień przed wkroczeniem do miasta wojsk sowieckich Marszałkowa – po naradach z rodziną i dyplomatami – postanowiła wyjechać do Wielkiej Brytanii. Razem z Wandą i Jadwigą podróżowała przez Kowno, Tallin, Rygę oraz Sztokholm, docierając 28 września do Londynu. Aleksandra miała wtedy 57 lat i zapewne nie przypuszczała, że spędzi na obczyźnie kolejne 24, a ojczyzny, o której niepodległość walczyła, nigdy już nie zobaczy.

Piłsudska okazała się postacią rozpoznawalną nie tylko w kręgach polskiej emigracji, w której starała się być obecna, ale również wśród Brytyjczyków. Pisała o niej prasa brytyjska i polonijna. Rok po przyjeździe do Anglii , wydała „Wspomnienia”, będące wyrazem hołdu złożonego zmarłemu mężowi jako wybitnemu politykowi. Wpisywało się to w jej emigracyjną misję, za którą uważała kultywowanie i upowszechnianie pamięci o Marszałku oraz dbanie o wywiezione z kraju pamiątki po nim.

W 1947 roku powstał w Londynie Instytut Józefa Piłsudskiego, którego cel stanowiło kontynuowanie prac naukowych Instytutu Badania Najnowszej Historii Polski (powołanego w Warszawie w 1923 roku), a także dokumentowanie działalności polskich środowisk na emigracji Piłsudska była współzałożycielką tej instytucji. Sama również angażowała się aktywnie w jej funkcjonowanie. Zorganizowała sekcję badań historycznych, której następnie przewodniczyła, zorientowaną na analizę i opisanie pracy niepodległościowej kobiet. Występowała tu w podwójnej roli: jako badaczka gromadząca i porządkująca materiały źródłowe oraz jako świadek historii. O wynikach swoich ustaleń opowiadała podczas licznych prelekcji.

Przebywając na emigracji Piłsudska nie stroniła również od bieżącej polityki. Była członkinią Ligi Niepodległości Polski – organizacji piłsudczykowskiej, powstałej w 1948 roku, która podejmowała wielopłaszczyznowe starania o przywrócenie Polsce niepodległości. Na posiedzeniach Ligi Aleksandra wielokrotnie zabierała głos oraz wygłaszała przemówienia, odwołując się w nich do autorytetu marszałka Józefa Piłsudskiego.

Zmarła 31 marca 1963 roku w londyńskim szpitalu w Mabledon Park. Pochowana została na tamtejszym cmentarzu North Sheen.

POWRÓT

Pracę Aleksandry Piłsudskiej w Instytucie Józefa Piłsudskiego w Londynie oraz opiekę nad spuścizną po Józefie Piłsudskim przejęły córki, Wanda Piłsudska i Jadwiga Piłsudska-Jaraczewska. W 1990 roku powróciły z emigracji do Polski, a dwa lata później sprowadziły prochy matki do ojczyny. 28 października 1992 roku Aleksandra Piłsudska spoczęła na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 6-2-29).

Nieliczne pamiątki po Aleksandrze znajdują się na wystawie stałej w Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku, a otoczony ogrodem dworek „Milusin”, dom rodzinny Piłsudskich, jest częścią kompleksu muzealnego i pozostaje udostępniony do zwiedzania.